Transactionele analyse is onder andere een analysemodel over communicatie en een persoonlijkheidstheorie. De grondlegger van de transactionele analyse (afgekort: TA) is psychotherapeut Eric Berne. TA is toepasbaar op veel terreinen, zoals therapie, onderwijs, teamontwikkeling en veranderprocessen in organisaties.
Transactionele analyse gaat er van uit dat mensen gedreven worden door krachten waar we ons niet van bewust zijn. Ieder mens trekt al op jonge leeftijd emotioneel gekleurde conclusies over zichzelf, mensen in zijn omgeving en over de wereld waarin hij leeft. Deze conclusies worden gebaseerd op ervaringen tijdens onze eerste levensjaren. Op grond van deze conclusies nemen we onbewuste 'besluiten' die ons verder leven beïnvloeden. Door begeleiding kunnen we ons (gedeeltelijk) bewust worden van hoe we vandaag de dag beïnvloed worden door strategieën die we onszelf als kind aanleerden en door normen die we met de paplepel ingegoten kregen. Daarbij werken we met vragen zoals:
welke regels voor het leven leerde je van je ouders?
welke strategieën van vroeger pas je onbewust nu nog toe?
wat waren belangrijke gebeurtenissen in je leven en hoe beïnvloeden die jou vandaag de dag?
op manieren ga jij kwetsbaarheid en intimiteit uit de weg?
Met jouw vergrote zelfbewustzijn kunnen we vervolgens meer effectievere keuzes maken. In de psychotherapie volgens Berne, is de interactie tussen de therapeut en de cliënt een bron van inzicht en heling doordat transacties benoemd en geanalyseerd worden. De cliënt wint daardoor aan autonomie binnen het grotere geheel. Mensen worden bewuster ten aanzien van zichzelf in het hier-en-nu, zullen meer spontaan kunnen communiceren met anderen en kunnen open en intense contacten met andere mensen aangaan.
Ook buiten de psychotherapie zijn de concepten uit de TA goed bruikbaar. Bijvoorbeeld in het analyseren van de communicatie in een lastige gesprekssituatie. Of in het bespreekbaar maken van samenwerking in teams en organisaties.